Angst en seksueel misbruik: waarom jij je ook in je volwassen leven nog angstig voelt

Angst waarschuwt je voor gevaar. zodat je geen dingen doet waarbij je veiligheid in het geding komt. Het lastige is dat dit mechanisme na seksueel misbruik niet meer optimaal functioneert. Dan kan angst je overvallen, terwijl er schijnbaar helemaal geen gevaar dreigt en dat kan je leven ontzettend beperken.

De functie van angst

Het deel van je hersenen dat emoties, zoals angst en agressie regelt is de amygdala. De amygdala is onderdeel van het oudste deel van de hersenen, het limbisch systeem, dat ook wel het emotionele brein genoemd worden.

De amygdala ontvangt continue input over de omgeving. Wordt er een potentieel gevaar gedetecteerd, dan wordt er zo snel mogelijk actie ondernomen. De amygdala geeft dan een signaal af en je lichaam wordt in opperste staat van paraatheid gebracht.  

Je ervaart de fysieke kenmerken van angst. Je lichaam maakt grote hoeveelheden adrenaline en cortisol (stresshormonen) aan. Je hart gaat sneller slaan en je bloeddruk gaat omhoog. Je spieren worden aangespannen, je ademhaling gaat sneller en je zintuigen worden scherper. Zelfs je bloedtoevoer verandert. Het bloed stroomt weg van je hart en stroomt naar je armen en benen, waardoor je gemakkelijker kunt vechten of kunt rennen voor je leven.

De dreiging van gevaar vereist dat je snel handelt. De amygdala reageert dus al vóórdat je tijd gehad hebt om er over na te denken. De neo cortex (het rationele brein) wordt niet geraadpleegd. 

Stel je voor dat je op de stoep staat en er plotseling een auto met hoge snelheid op je af komt rijden, dan kan je door dit proces in een fractie van een seconde wegspringen en jezelf in veiligheid brengen. 

Angst is in dit geval een emotie, die je helpt om te overleven. 

Angstconditionering 

Naast dat de amygdala betrokken is bij de initiatie van een angstreactie, is het ook belangrijk bij het vormen van herinneringen die worden geassocieerd met gebeurtenissen die angst opwekken.

Als je een angstige ervaring hebt, voorziet de amygdala de herinnering aan die ervaring van een speciaal label, zodat het beter kan worden herinnerd. De functie daarvan is om pijn te vermijden, gevaarlijke situaties te herkennen en te zorgen dat jij veilig blijft.  

Iedereen heeft zich waarschijnlijk wel eens gebrand aan de kachel. Dat gebeurt je geen tweede keer. De kachel is namelijk door de amygdala bestempeld als iets dat pijn oplevert (gevaar!). De volgende keer als je dicht bij een brandende kachel in de buurt komt, ga je fysieke spanning ervaren. Zou je je hand uitsteken naar de kachel, dan voel je angst. Dat zorgt ervoor dat je op veilige afstand van de kachel blijft. 

De pijnlijke ervaring zorgt voor een herinnering die angst oproept. Deze angstconditionering, zorgt ervoor dat je wegblijft van ervaringen die pijnlijk of gevaarlijk kunnen zijn. Gaat het om een heftige ervaring, zoals seksueel misbruik, dan wordt deze angstconditionering stevig verankerd.

Zintuigelijke ervaring en angst 

Voor alles wat je doet ben je afhankelijk van de informatie die je via je zintuigen binnen krijgt en je zintuigen geven je zo de mogelijkheid om informatie uit de omgeving op te nemen.

Je proeft, hoort, ruikt, voelt en ziet.

Bij een traumatische ervaring als seksueel misbruik, waar angst de zintuigen ook nog eens op scherp zet, wordt door de amygdala ook deze zintuigelijke ervaringen als herinnering aan het seksueel misbruik opgeslagen. 

Je kan je misschien wel voorstellen dat deze opgeslagen herinneringen een omvangrijk geheel vormen. En dat er dus een scala aan geuren, geluiden, smaken, aanrakingen en voorwerpen/personen kan zijn die in je brein geassocieerd wordt met de seksueel misbruik ervaring. 

Ten alle tijde pijn voorkomen 

De amygdala slaat de herinneringen op met een speciaal label, zodat je in de toekomst jezelf veilig kunt houden en pijn kunt voorkomen. Kom je dezelfde pijnlijke en gevaarlijke situatie uit het verleden weer tegen, dan roept dat een angstreactie op. 

Het inschatten van potentieel gevaarlijke situaties gaat razendsnel. Maar daardoor gaat er ook nog wel eens wat mis.

Als een situatie, voorwerp, persoon etc maar enigszins lijkt op een opgeslagen herinnering met label “gevaar”, slaat de amygdala alarm. De amygdala wil je veilig houden, maar lijkt in dit geval meer op een overbezorgde moeder die bij veel te veel dingen “pas op” roept en voor angstige gevoelens zorgt.

Een simpel voorbeeld hiervan is dat je door de tuin loopt en je in het gras een glimp opvangt van iets langs, duns en glibberigs. Je hart gaat sneller kloppen en je  handpalmen gaan zweten. Je krijgt de fysieke en emotionele signalen die bij angst horen. De amygdala denkt een giftige slang te herkennen en slaat alarm. Er is alleen niets aan de hand. Wat je zag was een tuinslang en het alarm is dus per abuis afgegaan. 

Na seksueel misbruik kan het bijvoorbeeld dus zijn dat het alarmsysteem in werking wordt gezet bij: 

Een geur. Een blik. Iets dat je leest. Een aanraking. Een stem. Iets dat je op tv ziet.

Alles dat de amygdala in verband brengt met de ervaring uit het verleden, geeft jou het gevoel dat er echt gevaar dreigt en kan ervoor zorgen dat je je (extreem) angstig gaat voelen. Ook kan dit de oude overlevingsreactie uit de seksueel misbruikervaring oproepen, waardoor je bevriest, dissocieert en je aanpast aan de ander. 

Wat ook nog eens mee speelt in deze situatie is dat je je vaak niet bewust bent van de vele verschillende triggers die verbonden zijn met het seksueel misbruik. En omdat de amygdala het rationele brein niet raadpleegt, kan de angst je dus plotseling overvallen. 

getraumatiseerd zijn betekent dat je je leven blijft leiden alsof het trauma nog steeds voortduurt, onveranderd en onvermijdelijk, aangezien elke nieuwe ontmoeting of gebeurtenis besmet is door het verleden

~Bessel van der Kolk

 

Irreële angsten
Het komt na seksueel misbruik ook voor dat je bang bent voor iets, waar je zelf ook cognitief wel van begrijpt, dat je er eigenlijk helemaal niet bang voor hoeft te zijn. En ondanks dat je dat weet, kan de angst je toch overvallen. 

Dat heeft te maken met dat seksueel misbruik gepaard gaat met een geheim. Je kan en mag er niet over praten. Ook voor de emoties, zoals de angst die je voelde gedurende en na het seksueel misbruik, is geen plek. Ze moeten net als het misbruik verborgen blijven. Ze gaan als het ware ondergronds. Ze zijn er wel, maar je hebt er weinig of geen contact meer mee.

De angst is nog wel in je lichaam aanwezig en komt in je volwassen leven alsnog aan de oppervlakte. Maar omdat de verbinding tussen het seksueel misbruik en de angst ondergronds is gegaan, lijken de angstklachten op zichzelf te staan en worden niet herkend als de angst uit het verleden.

Het kan dan zijn dat je angst- of paniekklachten krijgt en niet weet waar die uit voortkomen.

Als je goed kijkt naar waar je bang voor bent, hebben deze angst- of paniekklachten allemaal dezelfde basis. Het draait om verlies van controle, onbeschermd (onveilig ) zijn en een gevoel van machteloosheid en hulpeloosheid (geen bescherming hebben). Net zoals de situatie in het seksueel misbruik was.

Voorbeelden daarvan zijn: 

Je hebt nachtmerries over situaties waaraan je niet kunt ontsnappen.

Je bent bang voor situaties waar je zelf geen controle hebt (vliegtuig, lift, openbaar vervoer).

Je bent bang voor geesten.

Je bent bang voor “buitenaardse dingen”.

Je bent bang voor iets of iemand waar je je niet tegen kunt beschermen. 

Je durft niet alleen te zijn of durft niet alleen te slapen. De dreiging van gevaar zorgt voor angst.

Je hebt last van dwangmatige gedachten/beelden die met controleverlies of dadergedrag te maken hebben, die niet passen bij het beeld dat jij van jezelf hebt en dat roept angst op.

Je ervaart bepaalde plekken (of de wereld in het algemeen) als een onveilige plek en voelt je daarom steeds angstig.

De angst vanuit het verleden die niet verwerkt is steekt elke keer de kop op en roept de gevoelens op die er in de misbruik ervaring ook waren. Je voelt je machteloos, hulpeloos, onveilig, het lijkt of er groot gevaar is. Je voelt ook echt angst in het NU, maar de angst gaat eigenlijk over de angst van TOEN. 

Van de angst afkomen
Angst is een sterke emotie en leven met angst kan erg onaangenaam zijn. 

Inzicht in waar de angst vandaan komt is dan de eerste stap. Omdat je nu weet dat angst zich vaker op een verwrongen manier manifesteert na seksueel misbruik, geeft dat misschien wat opluchting. Je weet nu waar het vandaan komt, dat het een normale reactie is na seksueel misbruik en dat je er iets aan kan doen!

Het is belangrijk om de angst in een veilige setting de plek te geven die het nodig heeft. Je hoeft echt niet alles te herbeleven. Het gaat om herkennen, begrijpen en integreren. De angst raakt dan weer verankerd in zijn oorspronkelijke plek (het seksueel misbruik), en de angst kan dan eindelijk gaan uitdoven. 

Dan kan je weer een leven leiden dat vrij is van angst!